Een voedselbos, eetbare bos(rand) of bostuin is een onderhoudsarm, duurzaam bosecosysteem voor voedselproductie met combinatieteelt van fruit- en notenbomen, struiken, kruiden, wijnstokken en meerjarige groenten. Het is zelfvoorzienend en klimaatbestendig, en geïnspireerd op een natuurlijk bos. Het lijkt sinds de jaren 1980 het meest natuurlijke en diverse teeltsysteem. Nieuw is het echter niet.
Een voedselbos is ook geen Aards Paradijs of Tuin van Eden waar de rijpe vruchten het jaar rond vanzelf in je mond vallen.
Mogelijk ons oudste voedselbos is Le Jardin Des Fraternités Ouvrières dat door Josine en Gilbert Cardon in 1969 in Moeskroen werd gestart.
In 2018 ontdekten onderzoekers dat de Amazone geen ongerept regenwoud was maar een door mensen gemaakt productiebos met onder meer gedomesticeerde planten als maniok, maïs, ananas, pepers en pompoenen, palmbomen en paranotenbomen (Bertholletia excelsa). De exploitatie zou al minstens 11.000 jaar toegepast zijn. Onder de oppervlakte werden ook grote, geometrische graafwerken (geogliefen) gevonden.
Op 10% van het Amazonebekken vindt men terra preta (do indio), een zeer vruchtbare zwarte grond die 1500 tot 2800 jaar geleden moet gemaakt zijn. Hij bevat veel houtskool, potscherven en visbeenderen. Terra Preta kan tot negen procent koolstof bevatten. De oudste is van 9.000 jaar geleden. Het systeem werd gebruikt tot 500 jaar geleden (toen kolonisatie en meegebrachte ziekten de bewoners uitmoordden).
In veel Afrikaanse landen bestaan (gemeenschappelijke) voedselbossen die homegardens genoemd worden.
In een actueel voedselbos worden zeven lagen of niveaus onderscheiden
- boom- of kruinlaag (grote (fruit)bomen, 8+ m) vb. walnoot, linde, kers, ginkgo
- tussenlaag (kleine bomen, heesters, 3 tot 8m) bijvoorbeeld mispel, hazelaar, cornus, decaisnea
- Struiklaag (kleine heesters, 1 tot 3m) bijvoorbeeld gojibes, jostabes, honingbes, aalbes, appelbes, wijnbes, krenten
- kruidlaag (0,20 – 1m) meerjarige groenten en kruiden als smeerwortel, brandnetel, varens
- bodembedekkers (0 tot 0,20m) bijvoorbeeld aardbei, postelein, bosbes, vossenbes, cranberry
- klimplanten (verticale laag): o.a. wijnstokken en klimmers kiwi bes, druiven, akebia
- schimmellaag of ondergrondse dimensie: wortels en knollen, vb. aardpeer.
(Soms worden (8) oever- en waterplanten, en (9) bodemschimmels en paddenstoelen ook vermeld.
Er wordt uiteraard bij voorkeur gewerkt met schaduwtolerante meerjarige groenten.
Aardbeiframboos (& Rubus illecebrosus, Japan) is een vaste plant, een bodem bedekkende struik van 60 tot 95 cm hoog die kan woekeren. Zoetzuur bittere vrucht. Deze Framberry lijkt wat op een framboos (maar is géén kruising x aardbei).
De pineberry of ananasaardbei is een witte cultivar met rode zaden.
Chocoladerank ( Akebia quinata) is een klimplant met zoet vruchtvlees.
Kaki(pruim, Diospyros kaki) is een boom uit de Himalaya. De vrucht moet narijpen om de bittere tannine af te breken. Het is familie van de dadelpruim, de vrucht van de lotusboom (Diospyros lotus).
Aardebloesem deelde (nov. 2020) Vlaamse wetgeving voedselbossen
Voor wie door het voedselbos de bomen niet meer ziet...
Kocht je landbouwgrond voor de opstart van een voedselbos?
-Ga je telen voor de markt? Haal je voldoende oogst uit andere lagen dan de kruinlaag? Dan kan de landbouwgrond erkend blijven als landbouwgrond en kun je zelfs toelating krijgen om bv. refter en sanitair (voor seizoenarbeiders) te voorzien.
-Plant je een voedselbos voor jezelf aan, om ecologische redenen? Dit wordt in Vlaanderen als bos aanzien. Om een bos aan te planten in landbouwgebied vraag je een vergunning aan bij je schepencollege. Je blijft gehouden aan de restricties uit het Veldwetboek (dat bepaalt wat in agrarisch gebied al dan niet toegestaan is).
Door die vergunning en erkenning van je plot als bos is ook veel verboden, en val je onder de boswetgeving (bosdecreet). Een composttoilet bouwen, paden aanleggen, oogsten, snoeien, … mag niét. Tenzij met een vergunning van het Agentschap voor Natuur en Bos.
Dat gaat makkelijker met een natuurbeheerplan om op langere termijn alle onderhouds- (en dus ook oogst) activiteiten te doen. Meest geschikt is natuurbeheerplan type 1. Hoe hoger het cijfer, hoe minder activiteiten mogen. Natuurbeheerplan type 4 is vb. voor een natuurreservaat.
Voor excursies, rondleidingen, enz., moet je ook een toegankelijkheidsregeling laten goedkeuren die omschrijft welke personen/groepen wanneer tot welk deel van het bos toegang hebben.
SUBSIDIES:
-In de landbouw kun je via het programma voor plattelandsontwikkeling gebruik maken van de subsidies voor agroforestry, op voorwaarde dat je een landbouwernummer hebt, je perceel ook tijdens beide vorige jaren opgenomen was in je verzamelaanvraag, je voor minstens 10 jaar jaarlijks een extra landbouwteelt (bv. vee, akkerbouw, groenteteelt, kleinfruit) opgeeft, je terrein minimaal een halve hectare groot is en er per halve hectare maximaal 100 houtige gewassen (bomen en struiken) staan.
-Je voedselbos als bos kan aanspraak maken op subsidies van het klimaatbossenfonds van Bos+. Je bos moet hiervoor minimaal 30% kroonsluiting gaan hebben.
Voor vegetatiewijzigingen (als boom planten) in VEN, IVON, Natura 2000- en onroerend erfgoedgebied gelden nog extra restricties en zijn vaak extra vergunningen nodig.
Bovenstaande wetgeving is gelukkig niet van toepassing op jouw eigen tuin. Die mag je zonder restricties tot bos(rand)tuin omvormen.
Voor Nederland: meer info over wetgeving vind je op https://greendealvoedselbossen.nl/ en in de online training van Liesbeth van Bemmel van voedselbos Benthuizen: https://voedselbosbenthuizen.nl/dagtraining-voedselbos.../.
Verschil bos - woud:
Een woud is puur natuur, en wordt in tegenstelling tot een bos, niet door mensen geplant, beheerd, gekapt of onderhouden.
Een oerwoud is ontstaan zonder tussenkomst van mensen.
Een bos is veel meer dan een verzameling bomen. Darwin beschreef reeds dat de beste, gezondste bossen die zijn met de grootste verscheidenheid aan bomen van verschillende leeftijden. Ze groeien 2 à 4 keer sterker met maximale koolstofopname en veerkracht tegen ziekte-uitbraken, snelle klimaatverandering en extreem weer.
Biocyclische veganlandbouw gebruikt alleen plantaardige meststoffen als compost uit een nabijgelegen natuurgebied en maaisel van onder andere vlinderbloemigen als klaver en luzerne. Grondlegger van deze nieuwe ‘No Shit Food Movement’ is de Duitse Adolf Hoops (1950). Ook het inkrimpen van de veel oppervlakte gebruikende huidige industriële veestapel wordt hiermee beoogd.
Natural farming & claimt nog wat verder te gaan dan voedselbossen, minder in te grijpen en de natuur zoveel mogelijk zelf aan het werk te laten. Vier principes: natural farming gebeurt zonder:
grondbewerking
chemische bemesting of klaargemaakte compost
herbiciden of grootschalig wieden (wel mulch)
chemische producten
Laten we niet te extreem en streng zijn, en blij zijn met ieder initiatief dat mens en het natuurlijk milieu zoveel mogelijk respecteert. Liever krachten bundelen, dan afwijzen wegens ‘niet goed genoeg’ (want we vinden zelf dat we het zelf beter doen).
