Bij een worm (schroef) en wormwiel passen de tanden in elkaar. Wordt de worm aangedreven, dan zal het wormwiel traag draaien Bij snaarinstrumenten (gitaar ed.) wordt dit gebruikt in de stemmechaniek. Ook de bankschroef werkt zo.

heugel

Een tandheugel zet de roterende beweging van een tandwiel om in een lineaire beweging, bijvoorbeeld bij aandrijfriemen en kettingen.
De tandheugel is een rechte staaf voorzien van vertandingen aan één kant. Met een klein tandwiel dat hier in grijpt kan de staaf in de lengterichting bewogen worden.
Dit wordt vb. toegepast in een kurkentrekker met 2 armen, of op een kolomboormachine, stuurinrichting, knijpkat.

 

 

 

excentriek

Het excentriek laat een draaiende beweging uit het centrum draaien en kan ze omzetten in een heen en weergaande beweging. Het is vooral gekend van de stangen op wielen van stoomlocomotieven. De trapper van een spinnewiel of naaimachine werkt op dezelfde manier.

 

 

 

 

nokkenas

 

De nokkenas kan je zien als een as met schijven die ieder boven een zuiger draaien. Vervang de schijf door een ovaal: de draaiende uitstulping zal de zuiger heen en weer doen bewegen. Deze beweging kan gebruikt worden om te zagen, te pletten, te hameren, te persen, te stansen, te pompen.

 

 

 

 

krukas

 

De smeedijzeren of stalen krukas heeft (meestal) drie (soms 2 of 4) krukken die onder een hoek van 120° ten opzichte van elkaar staan.
Al-Jazari (Mesopotamië, huidige Syrië-Irak) schreef in 1206 zijn ‘Boek der kennis van vernuftige mechanische toestellen’. Hij maakte de eerste krukas en nokkenas die een draaiende beweging kan omzetten in een heen- en weer gaande, en vice versa!

 

planeetwielEen planeetwielmechanisme bestaat uit een tandwiel, daartegen (boven en onder) twee gelijke tandwielen, en, buitenom passend rond deze twee één inwendig vertand tandwiel (tandkrans of ringwiel). Met dit systeem kan een zeer grote overbrengingsverhouding gerealiseerd worden.