In een koele omgeving bewaart voeding langer en beter. Een goed geïsoleerde en goed sluitende kast waar je ijs in legt blijft koel. Een ijskast of een koelkast dus.
Zet de kast in een koele ruimte.
Open en sluit ze voorzichtig, zodat de koude (lucht) er door de bewegende deur niet uitgezogen wordt. Daarom is het ook zinvol lege ruimte met lege dozen op te vullen, die houden de koude lucht nog beter in de kist.
Maar hoe kom je aan ijs? Dat kan je in een ijskelder bewaren.

Een prima, koele bewaarkelder voor aardappelen, kool en fruit kreeg men door alles op te slaan in dekschuiten. Water bevriest past als het lang en hard genoeg vriest. Met wat wandisolatie blijft de temperatuur lang vrijwel constant (tussen 4 en 8 graden).
Onze voorouders waren zeer vindingrijk met de middelen die ze hadden.
Boter werd in de zomer ook vaak in een emmer in de waterput bewaard, zodat ze niet smolt.

Het principe was al vroeger gekend, maar pas in 1859 bouwde de Fransman Ferdinand Carré een koelkast. Na de lancering op de wereldtentoonstelling in Londen in 1862 werd het een enorm succes.

Baltazar Ushca (74 jaar in 2019) is de laatste ijshandelaar in de Andes (Ecuador). Tweemaal per week beklimt hij de 6.300 m hoge vulkaan Chimborazo om met 3 ezels (2 blokken, 40 kg) ijs op te pikken om drankjes te koelen.

‘IJskast: plaats waar je etensresten bewaart tot je ze moet weggooien.’(nr Al Boliska)


IJskelder

IjskelderEen ijskelder is een losstaande, meestal tonvormige en diepe kelder (5 meter zelfs meer) of put waarin gedurende de winter grote stukken ijs van een dichtbij gelegen plas of sloot aaneengesloten opgeslagen worden. De put wordt zo goed mogelijk, bijvoorbeeld met hooi geïsoleerd. Vaak hadden ze dubbele muren (met turf tussen) en een aarden koepel met bomen (voor schaduw) met de ingang op het noorden. Er ligt een vlonder of zand in om smeltwater af te voeren. Een goede ventilatie om vochtige lucht af te voeren is ook belangrijk.
Door de diepte blijft de ruimte goed koel. Omdat koude daalt, blijft dat zo als er voldoende ijs opgeslagen ligt. Je kan zo het jaar rond (zelfs 2 jaar!) een hoeveelheid ijs bewaren. In warmere periodes kan je ijs uit de kelder ophalen om te gebruiken in een ijskast. Bij gegoede burgers stond het sjiek om gasten in de zomer ijs aan te bieden. De oudste gekende ijskelders werden opgegraven in het Chinese Turkestan en dateren uit de 3de eeuw na Christus. In China zou de praktijk nog langer (en nog steeds) bestaan.

Hoe lager de temperatuur, hoe dichter de watermoleculen bij elkaar zitten en hoe dichter en harder het ijs wordt. Bij 0 graden heeft ijs een dichtheid van 0,917 gram per cm³. Bij -180 zit er 0,9340 gram in een cm³. Het verschil tussen -1 en -10 is dus klein.

De traditie om ijs te oogsten wordt in Squam Lake, New Hampshire nog jaarlijks in eer gehouden.

https://www.youtube.com/watch?v=9xE6Wu7gVmE

In 1919 deed men dit ook al/nog.

https://www.youtube.com/watch?v=3x9rc-54s-I

IJs(jes) maken zonder stroom?

Als er na een diepzeeduik geen koel biertje was, losten we dat op door een duikfles open te draaien en daar een flesje voor te houden. De ontspannende lucht koelt zo sterk af dat condens op de kraan bevriest. Lange tijd snel ademen onder koud water kan zelfs het toevoerventiel doen bevriezen en blokkeren (door bevriezend vocht in de ademlucht).

Ook een koelkast (en vriezer) gebruikt dit principe. Door gas samen te persen wordt het warm, zelfs heet (zoals bij een fietspomp). Bij ontspanning koelt het sterk af.

Een kleine windmolen met een zuigerpomp kan lucht samenpersen, en daarna weer decompresseren om te koelen.

Maar nog eenvoudiger is het met ijs uit de ijskelder. Door zout toe te voegen verlaagt het smeltpunt (vb. naar -6°C bij 10% zout). Het ijs gaat daardoor méér warmte uit de omgeving onttrekken, en die snel sterk afkoelen.

Zelfs in warme landen wordt er zo op de markt ijs gemaakt: een trommel die horizontaal rond een as kan draaien vullen met ijs en zout. Als die draait smeer je er laagjes ijsbereiding in smaken op. Die kan je er daarna bevroren afschrapen. Hoe kleiner de kristallen hoe smeuïger het ijs. Gebruik dus vet (room) en suiker, en niet te veel water. Smakelijk!

ijs kelderDiepvriezer energietips

Per 2 mm ijs in de vriezer verbruik je 10% meer elektriciteit.
Ontdooi je vriezer (voor schoonmaak) in (het begin en op het einde van) de winter. Je kan de inhoud dan zonder problemen buiten in de vrieskou zetten.
Vul lege ruimte in de vriezer (en koelkast) met gesloten dozen, zo blijft de koude lucht bij het openen en sluiten in de doos, en komt er minder warmere lucht in.

Het restaurant heeft geen ijsblokjes meer.
Ze zijn het recept kwijt.