Vieze verschillen

Sommige planten of vruchten zijn eetbaar, maar hebben gelijk uitziende tegenhangers die oneetbaar, vies of zelfs erg giftig zijn. Daarom is het belangrijk alleen die soorten te gebruiken die je absoluut zeker herkent.
Wil je toch oogsten wat je niet zelf zaaide, volg een cursus natuurgids, en loop een jaar of 2 -in alle seizoenen-  met ervaren kenners mee. Baseer je ook nooit op oudere boeken, en nooit op één boek. Kennis aangaande giftig of eetbaar zijn evolueert soms nogal eens. Niet ieder vergif wordt door koken of verhitten geneutraliseerd of afgebroken.
 
PLANTEN
Van kamille komen in Nederland en België twee soorten voor: echte kamille en schijfkamille. Naast reukloze kamille, en een groep schubkamille met gele, stinkende en valse kamille is er ook bruikbare Roomse kamille en echte kamille. (Zie <Kamillethee>)

Peen, kervel en engelwortel zijn bruikbaar, maar lijken o.a. op berenklauw, fluitenkruid, dolle kervel en dodelijke gevlekte scheerling. ( Zie <Giftige gelijkenis>)

BOMEN
Paardenkastanje heeft geen puntig pluimpje, is ronder en glimmend, en smaakt vies. De gewone kastanje heeft wel een pluimpje (Zie <Noot, pit, boon…>)

PADDENSTOELEN
De gevaarlijkste vergissingen gebeuren met paddenstoelen. Gebruik ze alleen als je ze 100% zeker kan identificeren.

BESSEN
Bessen zien er altijd uitnodigend en smakelijk uit. En vaak met een lekkere kleur.

Lijsterbes
Van de lijsterbes (Sorbus aucuparia) kennen we in Nederland ongeveer 20 soorten, en een 80-tal wilde soorten op het noordelijk halfrond. In België vind je vooral de Wilde lijsterbes (Sorbus aucuparia L.), de Meelbes (Sorbus aria (L) Crantz) en de Elsbes (Sorbus torminalis (L) Crantz).

"Sorbus" is wellicht afgeleid van het Keltische "Sor" dat "kruid" betekent. "Aucuparius" is Latijn: 'voor het vangen van vogels'. De Romeinen gebruikten de bessen al als lokaas (en aten de vogels).

De bes is een steenvrucht, een mini-appeltje met 2-3 steenharde zaden. Ze vormen trossen oranjerode vruchten. De bladeren (5-7 bij 1-1,5 cm groot) zijn ovaal tot langwerpig en staan in 6-8 jukken. De bladrand is behalve het onderste stukje scherp gezaagd.
Het hout wordt gebruikt voor meubels, meetlatten en gymnastiektoestellen.

Vaak wordt nog steeds ten onrechte gedacht dat de bessen giftig zijn. Onrijpe bessen bevatten irriterend parasorbinezuur wat na 100 gram lijsterbessen tot maagklachten kan leiden. In de rijpe, zoete lijsterbes komt dit niet meer voor. Het wordt afgebroken ook door bessen te koken of te drogen, of ze te weken (koud, 10 uur) in water met wat azijn. (Er wordt dan onschadelijk sorbinezuur gevormd, dat sinds 1960 in de voedingsindustrie als conserveringsmiddel wordt gebruikt.)
Je kan er prima jam of gelei van maken.
Bessen bevatten veel vitamine C en het hoogste percentage zetmeel van al onze vruchten: 20%. Gedroogd en gemalen leveren zij een smakelijk meel op.

Geroosterd of gedroogd zijn zij als koffiesurrogaat te gebruiken: een eetlepel bessen met kokend water 10 minuten laten trekken. 

In Duitsland worden de bessen op jenever gezet.

De peervormige lijsterbes (Sorbus domestica) wordt vooral in Midden-Europa voor de vruchten gekweekt. Ze worden verwerkt in moes, compote en wildsauzen en sommige alcoholische dranken. Dit zijn harde, groenrode, tot 4cm grote en bittere vruchten

Er zijn tegenwoordig ook minder bittere gekweekte varianten: S.A. Edulis, -Konzentra  of -Rosina.
(S.A. edulis heeft als Nederlandse naam: eetbare lijsterbes.)

De bes van de minder vaak voorkomende gele kornoelje is –in tegenstelling tot de rode- eetbaar. Ook de gele bloemen en de jonge bladeren. Van de rode moeten de bessen eerst gekookt worden.

De jeneverbes (Juniperus Communis) is eigenlijk geen echte bes, maar de blauwzwarte, zachte en vlezige schaal van de sparappel (een schijnbes). Ze bevat oliën die gebruikt worden in badolie.
De kegelvruchten worden als specerij of smaakmaker in marinades, bij wild, zuurkool, jenever e.a. gebruikt.

In het ruim 100 ha sinds 1970 beschermde reservaat Heiderbos op de grens van As en Opglabbeek vind je de grootste Vlaamse jeneverbespopulatie, met zo'n 7.000 struiken.

Juniperus is een verbastering van het Latijnse 'junior' = ‘jongere' en 'parere' = 'verschijnen': de jonge vruchten verschijnen al voordat de rijpere vruchten zijn afgevallen. De donkerblauw berijpte bessen zijn pas rijp in de herfst van het tweede jaar. Jenever dankt zijn naam aan deze plant.
Van jeneverbesgom, vermengd met lijnolie maakte men vernis voor schilderijen.
(Ook taxus heeft een schijnbes. Het vruchtvlees is niet, maar zaad en blad wel giftig.)

Er zijn gelukkig meer niet-giftige dan giftige planten. Laat je door onderstaand lijstje niet van de wijs brengen. Ze zijn niet allemaal in dezelfde mate giftig maar hebben wel allemaal bessen die beter niet opgegeten worden.

aardappelen,  
aronskelk,
aucuba,
bitterzoet,
dwergmispel,
eikels,
gelderse roos (in grote hoeveelheden),
hulst,
kamperfoelie,
kardinaalsmuts,
klimop,
krentenboompje (vruchtvlees oké, zaad niet),
laurierkers,
liguster,
maretak,
nachtschade,
peperboompje,
reukerwt,
ricinus communis (wonderboon),
skimmia,
sneeuwbal,
sneeuwbes,
sporkehout,
taxus,
vlier (onrijpe bessen),
vogelkers (vruchtvlees oké, zaad niet),
vuurdoorn,
wingerd,
wolfskers,
zuurbes (onrijpe bessen)

De bessen van de meeste kamperfoeliesoorten zijn giftig. Enkele soorten hebben eetbare bessen. Ze worden honingbessen genoemd.
De nectar van kamperfoelie Engels: honeysuckle) is het enige eetbare deel. De bloemen zijn niet giftig. Er kan (medicinale )siroop van de nectar worden gemaakt . Kook daarvoor 1,8 kilo bloemen in een liter water en voeg er tweemaal zoveel suiker aan toe te.

Amerikaanse vogelkers of bospest (Prunus serotina) is een struik tot behoorlijke boom waarvan de kleine bessen of kersen eetbaar zijn als ze goed rijp zijn. Het blad en de pit zijn giftig (als bij gewone kersen).

Bij <Groenten en kleinfruit> zijn eetbare en gecultiveerde bessen opgesomd.