Iedere vier seconden haal je adem, dus meer dan 20.000 keer per dag, goed voor circa 150 kubieke meter (!) lucht. Gezonde lucht is dus onze eerste levensbehoefte. Je zou denken dat bewuste aardbewoners hier hun belangrijkste prioriteit van maken. Helaas: niets is minder waar. Economische groei en winst bepalen nog steeds de menselijke race (naar de afgrond).
De dunste en onderste laag van de atmosfeer rond onze planeet wordt de troposfeer genoemd. Ze is bij de polen ca. 7 km en bij de evenaar 17 kilometer dik. Hierin situeert zich het weer, en alle leven van ademende dieren en planten.
Droge lucht bevat 78.09% stikstof (N2), 20.94% zuurstof (O2), 0.93% argon (Ar), 0.03% koolstofdioxide (CO2) en nog 7 andere elementen. Naast een variabele hoeveelheid waterdamp (ca. 1% van het volume) zijn er ook nog niet-gasvormige bestanddelen: aarde, pollen, bacteriën, sporen,... Een vochtigheidsgraad tussen 40% en 60% is ideaal.
Slechts 13 landen en gebieden in de wereld hebben gezonde luchtkwaliteit, België (op plaats 41 van 131) is dubbel zo vervuild dan de WHO-norm. (krantenkop 3/23) 99 procent van wereldbevolking ademt gevaarlijke (ongezonde) lucht in (april 2022, Mo). Gezonde lucht bevat maximaal 350-1000 ppm (parts per million) kooldioxide, een minimale hoeveelheid stof en biologisch materiaal en voldoende (minimaal 1000/cm³) negatieve ionen om de lucht schoon te houden. Sinds de industriële revolutie is de concentratie koolstofdioxide in de atmosfeer toegenomen van ongeveer 0,03 vol.-% naar inmiddels meer dan 0,04 vol.-% (ongeveer 401 ppmv).
Het aandeel CO₂ in de lucht ging van 280 ppm (parts per million) in 1750 naar 417 ppm in 2020 en het blijft toenemen (tot 3 ppm / jr). Omdat dit vooral toe te schrijven is aan menselijke activiteit wordt ons huidige tijdperk ook het Antropoceen genoemd. Antropo = de mens, die zelf het uitzicht van de aardkorst en omgeving grondig verandert.
Industrie, agricultuur, bewoning (verwarming) en transport veroorzaken vervuiling. Kaarten van luchtkwaliteit zijn een doorslag van kaarten van aandoeningen van de luchtwegen (en andere ziekten).
In Nederland veroorzaakt vervuilde lucht jaarlijks 12.000 vroegtijdige overlijdens en 10.000den langdurig zieken. Vaak gaat het om lucht binnenshuis, waar we gemiddeld meer dan 20u/dag zijn, waarvan meer dan de helft in de eigen woning. In België sterven jaarlijks zo’n 10.000 tot 13.000 mensen aan de gevolgen van luchtvervuiling.
Een Europese stedeling heeft één kans op vijf te worden blootgesteld aan luchtvervuiling die (ver) over de EU- limieten gaat. En die liggen al ver boven de limieten van de WHO, de Wereldgezondheidsorganisatie. Voor stikstof: 40 microgram per kubieke meter, bij de WGO is dat 20 µg/m³. (Voor fijnstof dezelfde verhouding!) In 2014 waren concentraties fijnstof verantwoordelijk voor ongeveer 428 000 vroegtijdige sterfgevallen in 41 Europese landen (+-399 000 in de EU). Er zijn sterke aanwijzingen dat Parkinson en luchtvervuiling met elkaar te maken hebben.
Luchtvervuiling is 10 keer dodelijker dan verkeersongevallen!
De maatschappelijke kost: gemiddeld 1 gezond levensjaar per Vlaming en 2% van het BBP aan gezondheidskosten.
De gezondste leefplekken vind je dus ver weg van drukte en productie.
De laagste waarde NO2 (10,9 µg/m³) werd gemeten in Remersdaal bij Voeren, de hoogste (75,3 µg/m³!) langs een druk kruispunt in Houthalen-Helchteren. Schiermonnikoog heeft de schoonste lucht van Nederland. Zuid-Spanje (Murcia) is de gezondste regio van Europa. Er worden steeds meer meetstations gebruikt die via diverse websites kunnen opgevolgd worden. Ze meten fijn stof, stikstofdioxide en roet (black carbon).
Gemeenschappelijke factoren van gezonde plekken zijn een warm klimaat (komt er aan), een actief sociaal leven, gezond eten en een traag levensritme. De Shangri-La Vallei (naam van het fictieve aardse paradijs uit de roman Lost Horizon) in Panama schijn daar goed aan te voldoen.
Lichte fijnstofdeeltjes (PM, particulate matter) kunnen zweven. Sommige zijn zo klein (één dertiende tot één vijfde van de doorsnede van een menselijke haar) dat ze diep in de longen dringen, en net als zuurstof ook in het bloed terechtkomen.
Naast de grovere fractie (van PM10) en fijn stof PM2,5 en PM1 is er ook ultrafijn stof PM0,1. De deeltjes hebben een aerodynamische diameter kleiner dan respectievelijk 10, 2,5, 1 en 0,1 µm (1µm = 1 miljoenste van een meter of 1 duizendste van een millimeter, de gemiddelde diameter van een menselijk haar is 50-70).
De termen worden niet altijd even consequent gebruikt.
Grove deeltjes komen van opwervelend wegenstof of bandenslijpsel. Kleinere deeltjes komen bij verbranding vrij. Vooral roet en ultrafijnstof (van verbrandingsreacties!) zijn zeer schadelijk voor de gezondheid. Al na 12 weken komt een foetus hiermee in contact! Prof. dr. Tim Nawrot (UHasselt) vond roetdeeltjes van vooral fossiele brandstoffen in de placenta terug, maar ook in de organen van de foetus: lever, longen en zelfs hersenen. Vooral het feit dat ze in niet volgroeide hersenen terecht komen, is onrustwekkend.
De Environmental Performance Index vergelijkt hoe landen scoren op milieuzaken. Zwitserland staat op 1 met 95.5 punten. Daarna volgen Costa Rica (90.5), Nieuw-Zeeland (88.9), Japan (84.5), Australië (79) en Mauritius (78.1).
Luchtvervuiling kan longziekten als astma, longkanker en COPD veroorzaken en verergeren. Ze kent geen grenzen, je kan ziekmakers nergens vermijden. Verspreidingsverhalen zijn gekend en gedocumenteerd i.v.m. DDT in pooldieren, microplastics van de hoogste bergen tot diepte oceaantroggen. Saharastof uit Marokko, Algerije en Tunesië (april 2019) dat hier als bloedregen of wonderregen auto’s en wasgoed kleurt. Of vulkaanstof dat vliegverkeer hindert. Asbestvezels… Er belandt elk jaar meer dan honderd miljoen ton Sahara-zand in de Atlantische Oceaan. Het kan stijgen tot aan de Saharan Air Layer (5 à 7 kilometer hoogte) en dan de oceaan oversteken (4.400 kilometer met snelheden tot 90 km/u). Meestal gaat het om stof van een paar micrometer groot. Maar een combinatie van warme lucht, turbulentie, convectie en elektrische lading kan kwartskorrels van een halve millimeter groot tot Barbados brengen. Rook van branden in Afrika en Sahara stof zijn de belangrijkste (fosfor) bemester van het Amazonebekken en de tropische Atlantische Oceaan. Zo’n 12 procent van het stof uit de Sahara komt in onze contreien terecht. Er kunnen passagiers meereizen. In de jaren tachtig was er in Groot-Brittannië een uitbraak van mond-en-klauwzeer. Het virus was ook met het Saharastof meegewaaid.
Glyfosaat wordt teruggevonden in bv. bier, moedermelk, ijs van Ben & Jerry's, oppervlaktewateren en urine, wat op een alomtegenwoordigheid van deze veel gebruikte stof lijkt te wijzen, ook in producten (van akkers of gaarden) die niét werden gesproeid.
Voor het gebruik van ‘gewasbeschermingsmiddelen’ zijn er basisregels (nl). Rondom het terrein moeten er windsingel, emissieschermen of vanggewassen in een teeltvrije zone staan. Voor driftreductie moeten ook aangepaste spuitdoppen en afstanden gehanteerd worden. Er mogen geen woningen gebouwd worden binnen 50 meter van een spuitzone. Bij fruitteelt met zijdelings en opwaarts spuiten zullen deze maatregelen onvoldoende zijn.
Kinderen hebben veel meer last van giftige stoffen in de lucht dan volwassenen. Het kan hun longen en hersenen beschadigen. Unicef (2016) stelt dat 300 miljoen kinderen (een op de zeven!) gevaar lopen, vooral in Zuid- en Oost-Azië, het Midden-Oosten, Afrika en in de regio rond de Pacifische Oceaan. Steden met de meest vervuilde lucht in de wereld zijn Onitsha (Nigeria), Zabol (Iran), Gwallor (India), Riyad (Saoedi-Arabië) en Peshawar (Pakistan). Kinderen in Europa en Noord-Amerika hebben geluk.
In 2017-2019 kreeg het effect van giftige lucht in vliegtuigen een naam: aerotoxische syndroom. De airco zuigt buitenlucht aan via de motoren en kan daar vermengd geraken met olie. Die bevat o.m. TCP, een chemische substantie die eerder al in verband was gebracht met kanker. Er ontstaat ook hersenschade: concentratiestoornissen, geheugenproblemen of een overgevoeligheid voor prikkels.
Bosbranden in de Amazone en Australië verspreiden in 2019 wereldwijd hun fijnstof. In New Delhi, Bangkok, Shangai e.a. wereldsteden waren mondmaskers al lang voor de COVID-19-crisis gebruikelijk.
Je kan er nergens voor vluchten… Gezonde lucht moet een wereldomvattende bekommernis worden. Van sjoemelsoftware naar ‘zero emissie’- transport. Ook opwaaiende bodemstof en ammoniakemissies van de landbouw, en industriële ontginning en productie zijn een belangrijke bron van fijn stof. Maar ook houtkachels en vuurwerk. Net nog ongezonder dan ademen, is stoppen met ademen.
Dwergmispel (cotoneaster) absorbeert 20% meer vervuiling dan andere struiken door haar ruwe, harige en dichte bladeren. Een 1 m haag absorbeert het equivalent van 800 km autorit. Hagen zijn best 2 m breed.
Een mens ademt in rust gemiddeld 16 tot 17 keer per minuut in en uit. Onze lucht bevat 21% zuurstof ( en 68% stikstof + 1% argon ). Bij het uitademen vermindert het aandeel zuurstof tot 17%, + 4% CO2. Volgens de Environmental Protection Agency (US) komt dat overeen met ongeveer 1 kg CO2 uitstoot per dag, vergelijkbaar met een ritje van ongeveer 7 km met een middelkleine wagen in ideale omstandigheden. En voor een jaar op ongeveer 2.500km.
Op 1 jaar dus 365 kg CO2 /jr x 7,8 miljard mensen = 2.840.700.000.000 kg of 2,84 gigaton CO2. Exclusief transporten, verwarming ed.
Na de zware industrie (414 gigaton) en de landbouw (185 gigaton) is de fysieke mens zelf dus de derde grootste klimaat vervuiler.
2012: per dag sterven er 160.000 mensen, en worden er 370.000 geboren.
